Vroeger een schuilplaats, nu een hippe plek waar het goed eten, slapen en hangen is. In Hamburg kreeg een voormalige bunker een spectaculaire transformatie. Time Magazine nam de plek op in zijn World’s Greatest Places en ook The New York Times erkende het als topbestemming voor 2025. Knack Weekend stuurde een verkenner uit.
Bam! Zodra je de metro bij Feldstraße uitkomt, staat hij er. De Hamburg Bunker domineert het straatbeeld. De onwrikbare reus van beton, opgetrokken in ruwe grijstinten, zuigt alle aandacht naar zich toe. Bijna zestig meter hoog en meer dan zeventig meter breed, is dit geen gebouw dat je passeert zonder op te kijken. De Hochbunker – letterlijk ‘hoge bunker’ – is een van de grootste ooit gebouwd.
Wat ooit een lelijk litteken in de stad was, is nu een urban jungle.
Vannacht slaap ik in hotel REVERB by Hard Rock Hamburg, sinds kort genesteld in de top van de betonnen mastodont. De weg naar mijn verblijf voelt enigszins mysterieus. De lift weigert te bewegen zonder een hotelkaartje en security helpt reizigers die nog niet zijn ingecheckt omhoog. De ingang is beschilderd met vrolijke graffiti van lokaal artiest Rebelzer: Hamburg heeft een graffitiverleden en spuitbuskunstenaars kregen in het hotel carte beton om op verschillende plekken hun ding te doen. Ondanks die speelse verwelkoming voel je ergens nog altijd het verleden, als een echo in de hoeken, een fluistering in de gangen. Niet dreigend of somber, maar meer als een herinnering die je zacht bij de schouder pakt en zegt: ‘Vergeet niet.’
Van bommen naar bomen
Al in 2013 bedacht Hamburgs stadsplanner en visionair Mathias Müller-Using het plan om de bunker te vergroenen. Samen met zijn bureau INTER+POL Studios ontwierp hij de architectuur die pas meer dan tien jaar later zou worden uitgevoerd, na een lang proces van bouwaanvragen. De architecten voegden vijf nieuwe verdiepingen toe en een spectaculaire wandeltrap die zich als een groen, terrasvormig landschap om het gebouw heen vouwt. Heel wat Hamburgse bedrijven zijn bij het gigantische project betrokken, zoals financierder Matzen Immobilien, landschapsarchitectenbureau L+ en bomenkweker Lorenz von Ehren.
‘Wat ooit een lelijk litteken in de stad was, is nu een urban jungle. Fruitbomen, struikdennen, esdoorn, laurierkers, hulst, veldesdoorn, klimop, rozenstruiken: meer dan 20.000 bomen, struiken en planten kregen een plek op het dak en het zogenaamde Bergpfad’, vertelt stadsgids Tomas Kaiser. Hij is architectuurkenner en gidst ons langs en doorheen de bunker. Bewoners mogen ’s zomers appels komen plukken, vertelt hij. Van bommen naar bomen, de ultieme make-over.
Het 560 meter lange ‘bergpad’ is gratis toegankelijk voor iedereen en is een fantastische toevoeging: je wandelt het volledige gebouw om tot je naar adem hapt en boven in de daktuin tot rust kunt komen. Onder je voeten verschuift de stad en onderweg zie je Hamburg op zijn best, met de iconische Elbphilharmonie of de blauwe havenkranen in de skyline. Ook bijzonder is het zicht op de voetbalvelden van FC St. Pauli, de legendarische voetbalclub waarnaar de buurt is vernoemd. ‘Op hoeveel plaatsen in de wereld sta je op de flank van een bunker te kijken naar lokale kids die bezig zijn met hun voetbaltraining?’, bedenkt Tomas Kaiser.
‘Peaceful repurposing was het doel’, legt hij uit. ‘Je hebt een stukje geschiedenis dat je wilt bewaren, maar tegelijk wil je niet dat het een monument wordt, een object van verheerlijking of een statische relikwie.’ Wat doe je met zo’n monster in het hart van de stad? Afbreken? Een gedenkpark? Een museum? Hamburg koos voor herbestemming.
Een museaal aspect is gelukkig ook aanwezig. Op 39 meter hoog kun je een tussenstop maken op het voormalige dak van de bunker, waar een expositie je meeneemt naar de historische wortels van deze kolos. De bunker werd gebouwd in 1943 en diende om de stad te beschermen tegen luchtaanvallen. Al meteen na de oorlog kwamen er appartementen in het gebouw, later muziekstudio’s en hoofdkantoren van mediabedrijven. Vandaag vind je er onder meer boulderhal Urban Apes en Resonanz Raum, een club voor klassieke muziek waar je naar pianospel luistert met een pintje in de hand. De Hamburg Bunker is al veel langer een plek waar het bruist van creativiteit.
Lees ook: Stad van beton en bomen: het verhaal van La Grande Motte, de groenste badplaats van Europa
Rihanna in de lobby
Slapen in het hotel REVERB by Hard Rock kan vanaf 140 euro per nacht. Ook voor niet-gasten is het de moeite om even de lobby binnen te wandelen. Op een verhoogd platform boven de receptie staan loungezetels met panoramisch uitzicht over de stad. Je kunt er snacks en drankjes kopen of gratis de podcast room gebruiken. REVERB is een zusje van de beroemde keten Hard Rock Hotel. Ze willen zich jonger en toegankelijker in de markt zetten en dat is in Hamburg goed gelukt. Verspreid over verschillende verdiepingen in de spiksplinternieuwe lagen van de bunker vind je een restaurant, cocktailbar, de iconische Hard Rock Shop en koffiebar Constant Grind, waar je kunt schommelen met dat waanzinnige uitzicht over de stad.
Overal in het hotel spot je ludieke hints naar de muziekcultuur van Hamburg. In de kamers? Toiletten met behangpapier vol iconische cd-hoesjes. In de lobby? Posters van Rihanna en Bryan Adams. De geschiedenis van Hamburg is doordrongen van muziek. De legendarische Reeperbahn, op een steenworp van de bunker, is de plek waar Ed Sheeran doorbrak en de Beatles hun eerste grote optredens gaven in de jaren zestig.
De bunker is geen museum geworden, maar een plek die blijft leven en veranderen.
De wijken direct rond het hotel, St. Pauli en Karolinenviertel, zijn net zo edgy. De straten hebben een eigenzinnige, alternatieve undergroundvibe. Hier een winkelfaçade zonder graffiti of stickers vinden is onmogelijk. Vinylshops, trendy boetieks, kosmopolitische koffiebars; het hipstergehalte kan nauwelijks hoger zijn. Een tip: ga mensen kijken op het terras van een koffieshop, bijvoorbeeld Tekei. Geniet van de modeshow zonder catwalk.
Buitenbeentje
Stadsgids Tomas Kaiser vertelt boeiend over de stad en haar mensen. ‘Kijk, wat je zeker moet weten over Hamburg, is dat wij een buitenbeentje zijn’, vertelt hij. ‘Wij hebben altijd een erg onafhankelijke traditie gehad, alsof we langs de zijlijn naar Duitsland staan te kijken. We zijn rebels en eigenzinnig en leunen inhoudelijk meer aan bij de Scandinavische landen’, vertelt Kaiser. ‘Hamburg staat ook bekend als links bastion. De extreemrechtse partij AfD haalt hier nauwelijks stemmen en de sociaal-democratische SPD scoorde tijden de recente verkiezingen meer dan dertig procent.’ In het straatbeeld zie je overal stickers met ‘refugees welcome’ of antifascistische slogans.
In de bunker vind je zowel een boulderhal als een club waar je naar klassieke muziek luistert met een pintje in de hand.
Het zijn politieke details die in eerste instantie misschien irrelevant lijken, maar toch zijn ze belangrijk. Want een scepticus zou kunnen denken: hoezo vorm je een nazimonument van beton en verdriet om tot toeristische trekpleister met de geur van verse koffie en Hard Rock-merchandising? Is dit een respectvolle manier om met erfgoed om te gaan of wordt de geschiedenis hier uitgehold ten gunste van toerisme? Herbestemming is een krachtig statement, maar het blijft een dunne lijn tussen respect en commercialisering.
En toch. De Hamburgers lijken goed over deze balans te hebben nagedacht. De bunker is geen museum geworden, maar een plek die blijft leven en veranderen. Het is nu een plaats van contrasten: geschiedenis en vernieuwing, beton en groen, herinnering en commercie. Het is pas als je de vele lagen van de stad kent, en vooral hun warme, sociale onderlaag, dat je beseft dat de Hamburgers écht goed nagedacht hebben over hun peaceful repurposing. In Hamburg zijn ze niet bang om tweede kansen te geven – aan mensen, verhalen en gebouwen.
Heen en terug
Wij namen de trein: Hamburg is met een overstap te bereiken vanuit Brussel. Vanuit het centraal station bereik je de bunker via metrolijn U3.
b-europe.com
Overnachten
Slapen in het REVERB by Hard Rock Hotel kan vanaf 140 euro per nacht. Het ontbijt is bijzonder uitgebreid, met lokale specialiteiten en
huisgemaakte lekkernijen. hamburgbunker.com
Stadsgids
Tomas Kaiser is een wandelende encyclopedie. tomas-kaiser.hamburg/english/
Buurt
Wil je op verkenning in de buurt Karolineviertel? Leuke tips zijn Izakaya (oosterse buurtbistro), Faible and Failure (organic knitwear), Tekei (koffie, wijn en gebak), Cafe by Dokuwa (koffie en Japanse sandos), Verlan (koffie en juwelen), Paperlux Store (papierwinkel), OneOff (hippe boetiek), Zardoz Records (vinyl), Vintage Gallery (tweedehandskleding) en het FC Pauli Museum. De Marktstraße is de perfecte wandelstraat voor een urban mix van graffiti, stickers en winkeletalages.
Lees ook: Zin in Hamburg: 14 adressen in de groene Duitse havenstad
