Soms wéét je het gewoon, al kun je niet uitleggen hoe dat komt. Intuïtie kan positief of negatief zijn, sluimeren of net zo sterk aanwezig zijn dat het bijna magie lijkt. Mag je echt luisteren naar je buikgevoel of zit het er soms stevig naast? We vroegen het aan vier experts.
Wat is intuïtie?
‘Ik wist niet precies wat er aan de hand was, maar ik heb tóch maar een ambulance gebeld.’ De intuïtie van de Italiaanse huisarts redde het leven van de Belgische skiër die plots onwel was geworden. In de ambulance naar het ziekenhuis kreeg hij immers een ernstige astma-aanval, en het duurde een paar uur voor de artsen zijn toestand weer onder controle kregen.
Dat gevoel van die Italiaanse arts, zegt professor Gerd Gigerenzer, dát is intuïtie. ‘Het is een vorm van onbewuste intelligentie met drie kenmerken. Eén: ze is geworteld in jarenlange ervaring. Twee: ze wordt als een onmiddellijke ingeving ervaren. En drie: we kunnen niet rationeel verklaren waar het gevoel vandaan komt.’
‘Intuïtie is iets aanvoelen zonder erover na te denken. Een ingeving, een vorm van “gewoon weten” zonder dat je het beredeneerd hebt’, legt Inge Oud uit. Ze citeert Albert Einstein. ‘Hij vond intuïtie een heilig geschenk, en de ratio slechts haar trouwe dienaar. Een dienaar die in onze maatschappij ondertussen tot meester werd gepromoveerd.’
Concreet: de arts die een patiënt onderzoekt en de indruk heeft dat er iets mis is, maar niet meteen kan verklaren waarom, voelt instinctief: zoek nog maar wat verder. De arts heeft jaren ervaring en een lange studie achter de rug, dus zijn of haar intuïtie is gebaseerd op concrete kennis, zelfs als deze kennis zich onbewust manifesteert. Er zijn delen van ons leven waarin we veel ervaring opbouwen, door onze job, maar ook mensenkennis. Dat verklaart waarom we soms twijfelen, of iemand wel echt blij is met een geschenk bijvoorbeeld. Je leest non-verbale signalen, interpreteert ze intuïtief op basis van je ervaring met menselijke interactie, en weet dat iemand misschien niet helemaal eerlijk is.
Is intuïtie aangeboren?
Niettegenstaande we buikgevoel vaak als een aangeboren eigenschap zien – misschien omdat het aanvoelt als een diep, onbewust proces – is het een vaardigheid die we ontwikkelen dankzij ervaring. Hoewel de experts het erover eens zijn dat we allemaal in staat zijn tot intuïtief denken, zijn sommige mensen er beter in dan andere. Tegen de gangbare opvatting in heeft dat niets te maken met hun empathisch vermogen, maar met de nieuwsgierigheid die ze aan de dag leggen. Dat blijkt een cruciale factor voor intuïtie. Wie graag leert, zich openstelt en observeert, ontwikkelt zijn intuïtieve vermogens. ‘Hoogsensitieve personen bezitten vaak een grote intuïtieve kracht,’ zegt Inge Oud, ‘omdat ze een intensere zintuiglijke waarneming hebben.’
Gigerenzer wijst er bovendien op dat het belang van ervaring betekent dat mensen in het ene domein haarscherp kunnen aanvoelen wat er speelt, terwijl ze er elders compleet naast kunnen zitten. Zo voelt een toptennisser feilloos aan wanneer en hoe hij tegen een bal moet slaan, maar slaat hij misschien de bal spreekwoordelijk mis op het vlak van financiële beslissingen of hoe een taco lekker te kruiden.
We kunnen onze intuïtie ook verliezen, voegt Inge Oud nog toe. ‘De meeste kinderen leven heel erg in het hier en nu. Ze zijn erg ontvankelijk voor alle info die ze via hun zintuigen binnenkrijgen. Zodra ze naar school gaan en er steeds meer een beroep wordt gedaan op hun rationeel denken, leren ze beetje bij beetje af om hun intuïtie te gebruiken.’
Jammer, maar het heeft uiteraard ook voordelen. Als je op het punt staat de weg over te steken en je ziet in de verte een auto aan komen razen, ben je als volwassene geneigd om op de stoep te wachten tot de auto gepasseerd is. Dat is rationeel namelijk slim. Een kind zal eerder willen doorlopen, omdat het nog niet kan inschatten hoe snel die auto rijdt.
Kun je intuïtie trainen?
Goed nieuws: ja. Minder goed nieuws: het vraagt tijd en inspanning. ‘Een getrainde violist weet zonder nadenken op welk moment de strijkstok te bewegen voor een bepaald effect’, legt David G. Myers uit. ‘Maar die spontane kennis is helemaal niet spontaan, maar het gevolg van vele uren spelen. Die expertise boor je onbewust aan, vandaar dat ze intuïtief aanvoelt.’ Wil je je buikgevoel op een bepaald vlak trainen, dan moet je dus een stevige basis leggen waar je zonder rationeel redeneren uit kunt putten.
‘Ook ontspanning speelt een rol’, zegt Myers. ‘Je moet ontspannen zijn en in staat om aan niets anders te denken dan aan het onderwerp dat voor je ligt. Combineer doorgewinterde ervaring met een ontspannen geest en het resultaat is vaak een verlichte intuïtie, het gefluister van onze onuitsprekelijke kennis’, stelt de Amerikaanse psycholoog.
Hoe zet je die intuïtie dan toch aan het werk bij het nemen van een belangrijke beslissing, zoals bijvoorbeeld het kopen van een huis? ‘Het is een goed idee om bij dit soort grote, en vooral complexe beslissingen zowel de ratio als je buik aan te spreken’, legt Ap Dijksterhuis uit. ‘Een huis is een grote investering en er zijn eindeloos veel factoren die meespelen. Prijs, locatie, de toestand van het pand, de wensen van de kandidaat-kopers… Je brein gaat ervan knetteren. Bij complexe vragen, als er te veel factoren meespelen, heeft ons bewustzijn soms moeite om dingen op een rij te zetten. Hoe meer we erover nadenken, hoe meer we geneigd zijn ons op de nadelen te richten, wat ons oordeel vertekent.’
De beste manier om een complexe beslissing te nemen? ‘Bekijk alle informatie die je hebt. Ga na of er geen grote obstakels zijn die meteen tot een beslissing kunnen leiden, zoals: het is echt te duur, het staat in overstromingsgebied, de verkoper is onbetrouwbaar. Laat vervolgens je onderbewustzijn zijn werk doen. Slaap er een nachtje of twee over, maak een wandeling, lees een boek… zodat de informatie wat kan marineren, en kijk dan hoe je je voelt. Om het proces te optimaliseren, is het handig om jezelf een deadline te geven. Tegen maandag hakken we de knoop door, bijvoorbeeld. Zo’n beslismoment is handig om het onbewuste te prikkelen om aan de slag te gaan.’
Zijn er situaties waarin je je intuïtie beter negeert?
‘Als je voldoende ervaring hebt in een bepaald domein, moet je de moed hebben om je intuïtie te volgen’, klinkt de gouden regel van Gigerenzer. ‘Maar is dat niet zo, dan ben je beter voorzichtig met je buikgevoel. En er zijn ook situaties waarin de rede de beste raadgever is. Mooi voorbeeld: iemand aanwerven. Dat doe je volgens deskundigen beter niet op basis van een informeel gesprek. Een vaardigheidstest, referenties van vorige werkgevers: die zaken zorgen ervoor dat je een betere basis hebt om je beslissing op te baseren.
Hetzelfde geldt voor beleggen. Zelfs als het niet de eerste keer is dat je aandelen koopt, kun je je niet alleen baseren op je opgedane kennis en ervaring. Een aandeel zal vandaag niet per se stijgen omdat het dat gisteren al deed. De markt is ook onderhevig aan allerlei externe krachten, die al even onvoorspelbaar kunnen zijn. Houd er daarom ook je verstand bij als je je op de beurs waagt.’
Mensen die in het ene domein haarscherp aanvoelen wat er speelt, kunnen er elders compleet naast zitten.
Speel je weleens op de lotto en kies je je cijfers op basis van je buikgevoel? Dat heeft geen zin, stelt Myers op zijn beurt. ‘De jackpot winnen is een kwestie van statistieken en (on)waarschijnlijkheden. Denken dat je intuïtie je de juiste cijfers gaat geven, zal leiden tot teleurstelling. Je kunt dus beter realistisch zijn als het over de kleine kans op lottowinst gaat. Wat ook niet goed samengaat met intuïtie, is verslavend gedrag. Of het nu gokken, drinken of druggebruik is: de kans is groot dat je intuïtie lijkt te zeggen dat je “deze ene combinatie” moet spelen of “maar één drankje” moet nemen. Maar dat is niet je onbewuste intelligentie die spreekt, wel je verslaving.’
Hetzelfde geldt voor online daten. Je zou denken dat je bij het swipen wel aanvoelt wie je wel of niet aantrekkelijk vindt. David Myers raadt echter aan om ook dan niet te snel je intuïtie te volgen: ‘Als het gaat om het analyseren van emoties en de lichaamstaal van mensen die dicht bij ons staan, kun je prima je buikgevoel volgen. Maar online is het een andere zaak. Wat je te zien krijgt, is een gecureerde versie van de werkelijkheid. Als iemand online te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat waarschijnlijk ook zo.’ Of het nu een aantrekkelijke man of vrouw, of een of ander wondermiddel is, zorg ervoor dat je extra informatie inwint voor je op basis van aanvoelen een beslissing neemt.
Hoe onderscheid je intuïtie van emotie?
Ook intense emoties, positief of negatief, en crisissituaties zijn stoorzenders voor je intuïtie, net omdat het gemakkelijk is om deze emotionele overprikkeling te verwarren met buikgevoel en aldus de verkeerde beslissing te nemen. Het is niet voor niets dat mensen na een traumatische gebeurtenis, zoals een scheiding of een sterfgeval, de raad krijgen om even te wachten met moeilijke beslissingen of grote veranderingen in hun leven. Zo zou je in de verleiding kunnen komen om zomaar naar de andere kant van de wereld te verhuizen, niet door je intuïtie, maar als reactie op een emotionele schok. Daarom vermijd je ook beter het volgen van je intuïtie in crisissituaties, wanneer je beoordelingsvermogen wellicht wordt beïnvloed door stress of angst.
Intuïtie werd vaker geassocieerd met vrouwen, die volgens de patriarchale logica als minder rationele tweederangsburgers werden beschouwd.
Myers suggereert dan een simpele vraag: waar moet je het bangst voor zijn: voor opgegeten worden door een haai of voor verdrinken? ‘Het antwoord is duidelijk: de kans op verdrinking is veel groter. Toch laat ons brein zich vangen aan het schrikbeeld van de haai. Sta je voor een moeilijke beslissing, probeer dan om te denken. Ziet mijn buik een haai of eerder dat ik verdrink? Is datgene wat je buikgevoel stuurt een reëel of waarschijnlijk gevaar? Of focus je op de verkeerde dingen en verlies je het logische, meer voor de hand liggende scenario uit het oog?’
Zijn vrouwen intuïtiever dan mannen?
Dat vrouwen intuïtiever zijn dan mannen, is een achterhaald en seksistisch cliché. De experts zijn het erover eens: intuïtie kent geen gender, alleen ervaring telt. ‘Vrouwen afschilderen als emotioneel en dus irrationeel, en mannen als louter rationeel, is een foute en vrouwonvriendelijke gedachte’, waarschuwt Gigerenzer.
Inge Oud beaamt: ’Voor de verlichting werd intuïtie door de band genomen gewaardeerd, daarna werd het door de meeste wetenschappers als iets mystieks en onbetrouwbaars weggezet. Het werd ook vaker geassocieerd met vrouwen, die volgens de patriarchale logica als minder rationele tweederangsburgers werden beschouwd. We prijzen vaak de intuïtie van vrouwen en zien hen als gevoelsmensen. Mannelijke intuïtie daarentegen wordt vaak toegeschreven aan puur geluk. Een man die zijn gevoel afschermt, wordt traditioneel als cool en sterk gezien. Jammer, want iedere mens heeft intuïtie.’
Speelt er intuïtie bij liefde op het eerste gezicht?
‘Liefde op het eerste gezicht krijgt een kans als je verstand even niet meespeelt’, legt Inge Oud uit. ‘Je zoekt het niet, het vindt jou. Mensen die het meemaken, spreken van een gevoel van “gewoon weten” dat je van de ander gaat houden. Het gevoel dat je die persoon al ergens van kent ook. Vaak gebeurt het op een bijzonder moment in je leven: na een verlieservaring, een verhuizing, een verandering van baan of een liefdesbreuk. Liefde op het eerste gezicht overkomt je sneller op kwetsbare momenten, als je psychologische verdediging verzwakt is. Je hebt minder controle en je laat meer dingen toe. Het geeft je ook die moeilijk te evenaren energieboost die je misschien nu net even nodig had. Ik zie het dus eerder als iets waar je op dat moment onbewust vatbaar voor bent.’
DE EXPERTS
David G. Myers: met 17 boeken op zijn naam is de Amerikaanse psycholoog een autoriteit in het vakgebied van de positieve psychologie. Voor zijn bestseller Intuition: Its Powers and Perils onderzocht hij in hoeverre we ons op intuïtie mogen verlaten.
Gerd Gigerenzer: psycholoog en emeritus hoogleraar aan het Max Planck Instituut in Berlijn, expert in de studie van de ‘beperkte rationaliteit’. Zijn boek De kracht van je intuïtie verscheen in meer dan twintig talen en werd onlangs heruitgegeven door Cambridge Press.
Inge Oud: intuïtief therapeut uit Nederland. Ze werkt al meer dan dertig jaar rond het thema intuïtie.
Ap Dijksterhuis: Nederlandse sociaal psycholoog en auteur van Het slimme onbewuste.
